László Krasznahorkai laureatem Literackiej Nagrody Nobla

W czwartek poznaliśmy 122. laureata Literackiej Nagrody Nobla. Został nim László Krasznahorkai. Węgierskiego pisarza i scenarzystę doceniono "za jego fascynującą i wizjonerską twórczość, która w obliczu apokaliptycznego terroru potwierdza siłę sztuki".

Szwedzka Akademia podkreśliła, że Krasznahorkai to wielki pisarz z tradycji środkowej Europy, tradycji Franza Kafki i Thomasa Bernharda z ich charakterystycznym poczuciem absurdu i groteski. Nagroda dla węgierskiego pisarza została pozytywnie przyjęta przez dziennikarzy zgromadzonych w Akademii Szwedzkiej w Sztokholmie. W Sali Starej Giełdy słychać było entuzjastyczne reakcje, chociaż wielu podkreślało, że tegoroczny werdykt ich nie zaskoczył.

Tegorocznym werdyktem Akademia Szwedzka potwierdziła niepisaną zasadę, że w ostatnich latach literacki Nobel trafia na przemian do kobiety lub mężczyzny. W 2024 r. laureatką literackiego Nobla została pisarka z Korei Południowej Han Kang. Nagroda Nobla dla Węgra to również powrót do Europy Środkowo-Wschodniej po otrzymaniu w 2019 r. (za 2018 r.) Nagrody Nobla przez Olgę Tokarczuk.

Od 2023 roku wartość nagrody pieniężnej w każdej z sześciu dziedzin wzrosła do 11 mln koron szwedzkich, czyli ponad 4 mln zł. Laureat otrzyma też złoty medal i kaligrafowany dyplom. Gala wręczenia Nagrody Nobla w Sztokholmie odbędzie się 10 grudnia, w dniu śmierci fundatora, Alfreda Nobla.

Od 50 lat nominacje i opinie wystawiane przez członków komitetu Literackiej Nagrody Nobla nie są ujawniane przez Akademię Szwedzką. W tym roku bukmacherzy typowali, że laureatem mogą zostać Australijczyk Gerald Murnane, Japończyk Haruki Murakami czy norweski pisarz Karl Ove Knausgård. Krasznahorkai też był typowany do nagrody.

László Krasznahorkai z Nagrodą Nobla

László Krasznahorkai urodził się w 1954 r. w małym miasteczku Gyula w południowo-wschodnich Węgrzech, niedaleko granicy z Rumunią. Podobny, wiejski obszar jest miejscem akcji debiutanckiej powieści Krasznahorkaia "Szatańskie tango" opublikowanej w 1985 r. Powieść stała się literacką sensacją na Węgrzech i przełomowym dziełem autora. Na podstawie powieści w 1994 roku powstał film w reżyserii Béli Tarry. 

Amerykańska krytyczka Susan Sontag okrzyknęła Krasznahorkaia "mistrzem apokalipsy" literatury współczesnej. Krasznahorkai jest też autorem książek "Melancholia sprzeciwu" i "Wojna i wojna", które ukazały się w polskim tłumaczeniu.  

Pisarz otrzymał wiele nagród i odznaczeń, między innymi najważniejszą nagrodę państwową, Nagrodę Kossutha, nagrodę Brücke Berlin, America Award czy National Book Award w kategorii najlepsze tłumaczenie. W listopadzie 2010 r. László Krasznahorkai był gościem 2. Międzynarodowego Festiwalu Literatury im. Josepha Conrada w Krakowie.

Literacka Nagroda Nobla - laureaci

Pierwszą Literacką Nagrodę Nobla przyznano w 1901 r. Od tego czasu literackiego Nobla przyznano 118 razy 122 laureatom. 104 Literackie Nagrody Nobla przyznano mężczyznom. Wśród nich znalazł się również najmłodszy laureat w historii literackiego Nobla - Rudyard Kipling nagrodzony w 1907 r. w wieku 41 lat. Wśród polskich noblistów znaleźli się Henryk Sienkiewicz (1905 r.), Władysław Reymont (1924 r.) i Czesław Miłosz (1980 r.).

18 razy literacki Nobel trafił w ręce kobiet. Pierwszą z nich była Selma Lagerlöf, której nagrodę przyznano w 1909 r. Wśród literackich noblistek dwukrotnie pojawiły się Polki. W 1996 r. nagrodę otrzymała Wisława Szymborska, a 22 lata później, w 2018 r., Olga Tokarczuk. Najstarszą osobą nagrodzoną Literacką Nagrodą Nobla jest Doris Lessing, która otrzymała nagrodę w 2007 r., w wieku 87 lat.

Od 2018 r., kiedy literackiego Nobla otrzymała Olga Tokarczuk, nagroda przyznawana jest naprzemiennie kobietom i mężczyznom. W ubiegłym roku zwyciężyła koreańska pisarka Han Kang.

Laureaci Literackiej Nagrody Nobla

Najczęściej Nobla dostawali pisarze i poeci piszący w języku angielskim - 31 razy. Twórców francuskojęzycznych na liście dotychczasowych noblistów jest 14, tyle samo razy odbierał Nobla literat niemieckojęzyczny. Kolejna grupa laureatów to Słowianie (12), w tym piątka Polaków oraz czwórka Rosjan, jeden Serb i jeden Czech. Listę nagrodzonych Słowian dopełnia Josif Brodski, piszący zarówno po rosyjsku, jak i angielsku (nagrodę otrzymał jako obywatel USA). Tyle samo jest noblistów włoskich co hiszpańskich - po pięciu. Jeśli jednak doliczyć do tych ostatnich sześciu laureatów z Ameryki Łacińskiej, to hiszpańskojęzycznych noblistów będziejedenastu. Dwa razy przyznano nagrodę Nobla Chińczykowi (Gao Xingjian i Mo Yan), Imre Kertesz to jedyny noblista języka węgierskiego, Orhan Pamuk - tureckiego, Jon Fosse - norweskiego, a Han Kang została w poprzednim roku pierwszą koreańską noblistką.

Precyzyjne określanie liczby noblistów według obywatelstwa, narodowości i obszaru językowego nie jest proste. Isaac Bashevis Singer to Żyd polski, tworzący w USA w języku jidysz, znany na świecie z angielskich tłumaczeń. Amerykanie zaliczają do "swoich" noblistów Brodskiego i Czesława Miłosza. Samuel Beckett, urodzony w Irlandii dramatopisarz i powieściopisarz, większość życia spędził w Paryżu, pisząc zazwyczaj po francusku i tłumacząc swoje własne dzieła na angielski.

Nagrody Nobla 2025

W poniedziałek 6 października zgromadzenie noblowskie Instytutu Karolinska ogłosiło laureatów Nagrody Nobla w dziedzinie fizjologii i medycyny. Nagrodzeni zostali Mary E. Brunkow i Fred Ramsdell z USA oraz Shimon Sakaguchi z Japonii. 

We wtorek 7 października komitet Królewskiej Szwedzkiej Akademii Nauk w swojej willi przy Uniwersytecie Sztokholmskim wskazał noblistów z fizyki. Laureatami zostali fizycy pracujący na amerykańskich uczelniach John Clarke, Michel H. Devoret i John M. Martinis.

W środę 8 października poznaliśmy laureatów z chemii. Susumu Kitagawa, Richard Robson oraz Omar M. Yaghi zostali docenieni za rozwój nowego typu architektury molekularnej, tj. sieci metaliczno-organicznych.

W piątek 10 października poznamy laureata Pokojowej Nagrody Nobla. Ostatnią, szóstą dziedziną, w której przyznawana jest Nagroda Nobla, to nauki ekonomiczne. W tej dyscyplinie Królewska Szwedzka Akademia Nauk laureata ogłosi w poniedziałek 13 października.

Ewelina Kołaczek

PAP